Hội chứng sợ không gian hẹp: Nguyên nhân, Biểu hiện và cách khắc phục

Một số người khi vào thang máy, phòng kín, hay những nơi hẹp và tối tăm bỗng cảm thấy hoảng loạn, khó thở, sợ hãi và tìm mọi cách để thoát khỏi nơi đó. Khi đến được những nơi rộng rãi và thoáng đãng hơn, bạn dần lấy lại bình tĩnh và cảm xúc tiêu cực dần biến mất. Nếu bạn thường xuyên có những cảm xúc kích động và hoảng loạn khi vô tình rơi vào những nơi nhỏ hẹp, kín gió, hay nơi có trần nhà thấp thì rất có thể bạn đang mắc hội chứng sợ không gian hẹp.

Những điều cần biết về hội chứng sợ không gian hẹp

Hội chứng sợ không gian hẹp (tên tiếng Anh: Claustrophobia) là một trong những dạng rối loạn lo âu thường gặp ở nhiều người. Người mắc hội chứng này thường bị ám ảnh bởi những khu vực nhỏ hẹp, không thông khí, hoặc những nơi có trần thấp tạo cảm giác bức bối khó chịu. Nỗi lo lắng và sợ hãi này có thể nặng hay nhẹ tùy thuộc vào tình trạng của người mắc bệnh, nhưng đều ảnh hưởng nhất định đến trạng thái tâm lý và sức khỏe tinh thần của bệnh nhân.

Tình trạng sợ không gian hẹp không phải là một tình huống hiếm gặp. Theo một thống kê được thực hiện tại Anh, có khoảng 10% dân số ở Anh chịu ảnh hưởng từ nhẹ đến nặng của chứng sợ không gian hẹp. Trên thế giới cũng có 12.5% dân số rơi vào tình trạng này, phần lớn là nữ giới. Những ảnh hưởng của chứng sợ không gian hẹp ở từng đối tượng là khác nhau, từ nhẹ đến nặng tùy vào từng trường hợp cụ thể.

Những người mắc chứng này có một sự ám ảnh đặc biệt với những không gian kín và không gian hẹp. Điều này thể hiện qua cảm giác khó thở, những cơn run rẩy và sự đau khổ, sợ hãi tột độ khi ở trong thang máy, phòng kín, trong xe hơi, khoang máy bay, nhà kho,… Người bệnh chỉ muốn nhanh chóng thoát ra khỏi nơi đang đứng, và trong trường hợp nghiêm trọng có thể đột ngột ngất xỉu.

Chính vì cảm xúc sợ hãi mãnh liệt, những người mắc dạng rối loạn lo âu này luôn né tránh những nơi kín và hẹp. Ví dụ, họ sẽ sử dụng thang bộ và thang cuốn thay vì thang máy. Họ thích đến những nơi rộng rãi, có trần nhà cao, cửa sổ bằng kính và thoáng khí. Họ cũng thích những nơi thông thoáng, có nhiều cửa sở mở, và không bao giờ đóng hết mọi cửa nẻo khi ở trong phòng.

Thực tế, nhiều người bình thường vẫn có cảm giác không thoải mái, sợ hãi và hơi lo lắng khi ở trong không gian hẹp. Đây là một cảm giác khá thường gặp, tuy nhiên nó chỉ ảnh hưởng một chút đến tâm trạng và nhanh chóng lướt qua. Còn với những người mắc hội chứng sợ không gian hẹp, cảm giác đau lo lắng và sợ hãi có thể lên đến mức tột độ và khiến họ không thể giữ được bình tĩnh.

Để xác định một người có phải sợ không gian hẹp hay không, những triệu chứng lo lắng và sợ hãi này phải luôn xuất hiện khi người ấy đứng trong những nơi kín, và xung quanh không có bất cứ sự uy hiếp nào. Cảm giác sợ hãi phải kéo dài quá 6 tháng, và ảnh hưởng nghiêm trọng đến tinh thần người bệnh. Lý do là vì chứng bệnh này thường gây nên cảm giác đau khổ tột cùng, và người bệnh sẽ dùng mọi cách trốn tránh để không đẩy bản thân và tình huống không tốt.

Những người mắc chứng bệnh này có một sự kháng cự nhất định với những khu vực nhỏ, dài, kín, không thông khí và tạo cảm giác hẹp hơn bình thường. Khái niệm hẹp hay rộng cũng tùy vào nhận định của từng đối tượng. Ví dụ một số người cảm thấy phòng kín là không gian hẹp, nhưng một số người khác có thể chịu được căn phòng nhỏ, nhưng lại sợ hãi không gian trong thang máy. Một số không gian có thể khiến người sợ không gian hẹp hoảng sợ bao gồm:

• Phòng kín: Những căn phòng đóng kín, ít cửa sổ, thiếu sáng và im lặng là những yếu tố khiến người sợ không gian hẹp cảm thấy căng thẳng và hoảng sợ. Người mắc chứng rối loạn lo âu này luôn cảm thấy sự đe dọa vô hình khi bản thân rơi vào những nơi kín và không thông thoáng. Nếu buộc phải ở trong một căn phòng kín, một bữa tiệc hay phòng họp, họ thường chọn đứng và ngồi ở vị trí cửa chính, cửa sổ hoặc bất cứ đâu có nơi thoát hiểm để tìm kiếm cảm giác an toàn.
• Thang máy: Người mắc chứng sợ không gian hẹp sẽ chọn thang cuốn và thang bộ thay vì thang máy. So với phòng kín thì cảm giác ngột ngạt mà thang máy mang lại ám ảnh hơn nhiều. Lý do là vì thang máy là một “chiếc hộp” kim loại có diện tích khá hẹp, kín gió, và sự di chuyển lên xuống cũng gây cho người bệnh cảm giác sợ hãi tột độ. Những người sợ không gian hẹp chắc chắn sẽ né tránh đến mức tối đa việc phải bước vào thang máy.
• Bên trong phương tiện giao thông: Nếu người sợ không gian hẹp đang ở giữa một con đường kẹt xe, trong một chiếc xe hơi nhỏ, trần thấp, và tất cả cửa sổ đều đóng kín, hoặc họ đang ở trên phương tiện giao thông công cộng như xe bus hay tàu điện vào giờ cao điểm với tình trạng xung quanh toàn là người, những dấu hiệu của hội chứng sợ không gian hẹp sẽ bắt đầu xuất hiện. Đó là lý do người mắc bệnh thường tránh di chuyển vào những nơi đông đúc, nhiều xe cộ chen chúc nhau, và hạn chế dùng các phương tiện giao thông như xe bus, xe lửa, máy bay,…
• Phòng chụp CT hay MRI: Một số xét nghiệm yêu cầu bạn ngồi trong một căn phòng kín, hoặc một khoang máy đặc biệt để tiến hành quay chụp. Đây sẽ là một thách thức lớn cho người mắc chứng sợ không gian kín, vì họ sẽ cảm thấy vô cùng bất an và sợ hãi. Đặc biệt là những khu vực này còn vô cùng tĩnh lặng và kín gió để đảm bảo tình trạng vô trùng và hiệu quả xét nghiệm.

Bên cạnh những tình huống kể trên, người mắc chứng sợ không gian hẹp còn có thể trải qua cảm giác sợ bị giam cầm và sợ bị đe dọa. Họ cũng thường cảm thấy hoảng loạn khi đứng giữa đám đông, những nơi chen chút và đông đúc vì xung quanh có rất nhiều người và ít khoảng trống. Người mắc chứng sợ không gian hẹp vẫn có thể hạn chế đi đến nhà thi đấu, trung tâm thương mại hay những nơi tụ tập đông người vì không có cảm giác an toàn.

Ta có thể thấy hội chứng sợ không gian hẹp ảnh hưởng nặng nề đến tinh thần, và cản trở một số hoạt động hằng ngày của người bệnh. Có rất nhiều nguyên nhân gây nên hội chứng rối loạn lo âu này. Mỗi trường hợp người mắc bệnh sẽ do ảnh hưởng của nhiều nguyên nhân khác nhau như di truyền hay vấn đề tâm lý. Nếu phát hiện sớm và có biện pháp khắc phục đúng đắn, người mắc hội chứng này có thể vượt qua nỗi sợ và sinh hoạt bình thường.

Những biểu hiện của hội chứng sợ không gian hẹp

Các biểu hiện của hội chứng sợ không gian hẹp có thể nặng hoặc nhẹ tùy vào tình hình người bệnh. Khái niệm “không gian hẹp” ở từng người cũng không giống nhau, điều này tùy vào cách nhìn nhận và mức độ nghiêm trọng của bệnh để tiến hành chẩn đoán. Nếu một người mắc chứng sợ bị giam cầm, sợ không gian hẹp rơi vào hoàn cảnh như ở trong phòng đóng kín hoặc ở nơi đông người, họ sẽ có một số biểu hiện đặc trưng dưới đây:

• Cảm giác sợ hãi, ám ảnh vì sợ bị tấn công, sợ bản thân không an toàn khiến tay chân người bệnh run rẩy mất kiểm soát. Họ có thể ngồi xổm xuống, ôm đầu hoảng loạn, la hét và không thể kiểm soát hành động.
• Đổ mồ hôi nhiều và liên tục
• Người bệnh có cảm giác khó thở, hụt hơi. Họ có cảm giác như xung quanh không còn dưỡng khí, và cố gắng hít thở nhanh và gấp gáp để cố gắng nạp không khí cho cơ thể.
• Thở mạnh liên tục, tức ngực, tim đập nhanh
• Càm thấy đau bụng hoặc khó chịu trong dạ dày
• Chóng mặt, buồn nôn, xây xẩm mặt mày và có thể ngất xỉu nếu nỗi sợ hãi trở nên quá lớn
• Khô miệng
• Ù tai, không nghe rõ lời của những người xung quanh
• Cảm thấy hoảng loạn, muốn thoát khỏi nơi đang đứng ngay lập tức
• Khóc lóc, la hét, tức giận và có những hành vi mất kiểm soát
• Cảm giác sợ hãi bao trùm, liên tục gọi cầu cứu
• Sợ chết, sợ bị tấn công và cảm giác không an toàn luôn đeo bám người bệnh
• Có thể xuất hiện ảo giác và các triệu chứng loạn thần khác

Người mắc hội chứng này sẽ luôn rơi vào trạng thái hoảng loạn, và có những nỗi sợ vô hình khi ở trong không gian kín. Mặc dù môi trường xung quanh rất an toàn và không tồn tại mối nguy hiểm nào, nhưng cảm giác bị đe dọa và sợ chết mãi đeo bám người bệnh khiến họ có những hành vi kich động mất kiểm soát. Ngoài những biểu hiện được liệt kê ở trên, một số người có thể sẽ thể hiện những triệu chứng khác.

Nguyên nhân và cách chẩn đoán chứng sợ không gian hẹp

Các nhà khoa học vẫn chưa tìm ra nguyên nhân chính xác gây nên hội chứng này. Hội chứng sợ không gian hẹp có thể xảy ra do một hay nhiều nguyên nhân khác nhau. Tuy nhiên theo một số nghiên cứu, hội chứng sợ không gian hẹp có thể là do sự kích thích quá mức của các chất dẫn truyền thần kinh lên vùng hạch hạnh nhân của não, do ổn thương tâm lý, hoặc do ảnh hưởng việc thiếu hụt một số gen di truyền.

Các nhà khoa học phát hiện ra rằng, trường hợp khiếm khuyết đặc biệt trong gen GPM6A của con người làm tăng nguy cơ mắc chứng sợ không gian hẹp. Gen GPM6A có liên quan đến một chất dẫn truyền thần kinh có trong hạch hạnh nhân và hệ thống thần kinh trung ương, có tác dụng điều hòa cảm xúc và giảm căng thẳng. Gen GPM6A được cho là liên quan đến khả năng mắc chứng rối loạn lo âu, sợ không gian hẹp ở người, và gen này được tìm thấy trên nhiễm sắc thể 4q32-q34.

Đa phần những trường hợp bệnh nhân rơi vào tình trạng sợ hãi không gian hẹp đều đến từ những trải nghiệm không tốt thời thơ ấu. Nhiều người mắc hội chứng này đều trải qua những lần bị mắc kẹt, hoặc bị nhốt trong những không gian kín và hẹp như thang máy, nhà kho, tủ quần áo,… Một số khác thì rơi vào những trường hợp như sự cố máy bay, sự cố tàu hỏa hay những sự cố từ các phương tiện giao thông công cộng đông đúc khác.

Những đứa trẻ có cha mẹ mắc hội chứng này cũng có nguy cơ mắc chứng sợ không gian hẹp cao hơn bình thường. Lý do có thể đến từ gen di truyền, đột biến gen, hoặc do sợ hãi khi nhìn thấy sự kích động của người thân khi rơi vào hoảng loạn. Những trường hợp trẻ bị đánh đập, bạo hành và lạm dụng cũng có nguy cơ mắc chứng rối loạn lo âu này.

Hội chứng sợ không gian hẹp là một sự ám ảnh tột độ, chứ không phải cảm giác không thoải mái thông thường. Rất nhiều người cũng không thích đi thang máy, hoặc không thích đến những nơi có không gian kín, nhưng họ lại không mắc chứng bệnh này. Đó đơn thuần chỉ là cảm giác không thích ứng, chứ không gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến tâm trạng, tinh thần, và sinh hoạt hàng ngày của họ.

Do đó, bác sĩ cần xác định rõ tình hình bệnh thông qua những câu hỏi khảo sát và việc tư vấn tâm lý. Bác sĩ và chuyên gia tâm lý sẽ hỏi bạn về những vấn đề xoay quanh cuộc sống hàng ngày, và ảnh hưởng của tình trạng sợ không gian hẹp đến đời sống của bạn. Ví dụ, cuộc sống của bạn bị ảnh hưởng ra sao khi không dám đến những hơn hẹp, kín và đông người, cảm giác sợ hãi mãnh liệt tới mức nào, có thường xuyên xảy ra không, tình trạng kéo dài trong bao lâu,…

Sau khi khai thác đầy đủ thông tin, bác sĩ sẽ đưa ra chẩn đoán về tình trạng và mức độ nghiêm trọng của vấn đề sợ không gian hẹp ở bệnh nhân. Từ đó chúng ta sẽ có hướng cải thiện và giúp bệnh nhân nhanh chóng thoát khỏi nỗi sợ vô hình này. Có rất nhiều những phương pháp được áp dụng để giúp bệnh nhân vượt qua nỗi ám ảnh, mức độ hiệu quả của từng phương pháp sẽ tùy vào tình hình bệnh và sự tiếp nhận của người bệnh.

Phương pháp cải thiện hội chứng sợ không gian hẹp

Để không xảy ra tình trạng sợ không gian hẹp, tốt nhất là không sử dụng thang máy và không đến những căn phòng đóng kín. Đó là lựa chọn của nhiều bệnh nhân để tránh đưa mình vào tình huống xấu, ngăn chặn mọi nguy cơ có thể làm phát tác chứng sợ không gian hẹp của bản thân. Tuy nhiên giải pháp này chỉ mang tính chất tạm thời, chứ không thể giải quyết dứt điểm nguyên nhân gây bệnh.

Trên thực tế, việc trốn tránh chỉ làm tình hình ngày càng tồi tệ hơn, chứ không thể khiến nỗi sợ của bạn biến mất. Sẽ có lúc bạn buộc phải bước vào những khu vực nhỏ hẹp mà không có lựa chọn nào khác, do đó học cách kiểm soát cơn hoảng loạn, giúp bản thân bình tĩnh trước những tình huống xấu là điều cần thiết. Hãy đến gặp chuyên gia tâm lý hoặc bác sĩ để được tư vấn chi tiết và chính xác hơn về phương pháp cải thiện tình trạng bệnh.

Sự phát triển vượt bậc của y học đã mang đến nhiều phương pháp cải thiện tình trạng sợ không gian hẹp ở người bệnh hơn. Trong đó có cả những biện pháp trị liệu tâm lý và trị liệu bằng thuốc, kết hợp với việc duy trì chế độ sống lành mạnh để hạn chế những ảnh hưởng của bệnh lên tinh thần. Tùy vào tình hình bệnh và khả năng thích ứng với các phương pháp điều trị, bác sĩ sẽ cân nhắc liệu pháp phù hợp cho từng bệnh nhân.

• Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT): Liệu pháp nhận thức hành vi là phương pháp cải thiện tình trạng sợ không gian hẹp bằng cách thay đổi suy nghĩ của người bệnh. Bác sĩ hoặc chuyên gian tâm lý sẽ thông qua việc trò chuyện để giúp bệnh nhân hạn chế những suy nghĩ tiêu cực, giúp họ học cách quản lý nỗi sợ hãi khi rơi vào tình huống bất lợi. Chứng rối loạn lo âu này bị ảnh hưởng bởi suy nghĩ và tâm trạng của bệnh nhân. Do đó nếu học được cách suy nghĩ tích cực, bạn có thể giúp bản thân giảm nhẹ những triệu chứng bệnh.
• Liệu pháp tiếp xúc: Cách tốt nhất để vượt qua nỗi sợ là đối diện với nó. Đây chính là cách thức mà liệu pháp tiếp xúc dùng để giúp người bệnh vượt qua nỗi sợ hãi và sự ám ảnh, cũng như giảm thiểu cảm giác lo lắng khi rơi vào những tình huống tồi tệ. Người bệnh sẽ được đưa vào môi trường hẹp và kín để dần làm quen và học cách kiểm soát nỗi sợ, càng tiếp xúc nhiều thì bạn càng đỡ sợ hãi hơn.
• Thực tế ảo (VR): Liệu pháp thực tế ảo cũng tương tự như liệu pháp tiếp xúc, tức là đưa người bệnh vào một không gian hẹp để làm quen và học cách kiểm soát nỗi sợ. Điểm khác biệt là không gian của VR là không gian ảo được tạo ra thông qua mô phỏng của máy tính. Người bệnh sẽ được trải nghiệm VR ở một môi trường an toàn để đỡ sợ hơn. Biện pháp này đang được thử nghiệm trong những năm gần đây, và đạt được hiệu quả rất khả quan trong việc điều trị bệnh.
• Trị liệu bằng thuốc: Một số loại thuốc chống trầm cảm có thể hỗ trợ điều trị những triệu chứng của rối loạn lo âu do chứng sợ không gian hẹp gây ra. Đây là liệu pháp hỗ trợ trong trường hợp người bệnh phán ứng quá mãnh liệt với nỗi sợ hãi. Việc sử dụng thuốc chi nên được dùng trong trường hợp thật sự cần thiết, và theo hướng dẫn của bác sĩ. Người bệnh không được tự ý mua thuốc về uống, hay nghe theo lời người khác khuyên mà không thông qua sự đồng ý của bác sĩ chủ trị.
• Phương pháp thư giãn: Việc hoảng loạn có thể khiến bạn có những hành động nguy hiểm. Do đó phương pháp thư giãn là cần thiết để làm dịu tâm trạng và giảm bớt sự hoảng loạn. Bác sĩ sẽ hướng bạn đến những bài tập giúp thư giãn tinh thần như đếm số, hình dung một nơi an toàn, một người bạn tin tưởng, hay bất cứ điều gì có thể mang đến cảm giác thư giãn và xoa dịu tâm trạng.

Vượt qua nỗi ám ảnh về không gian hẹp không phải là một vấn đề đơn giản, vì nó có thể gợi nhắc cho bạn về những trải nghiệm tồi tệ thời thơ ấu. Tuy nhiên chúng ta không thể sống mãi trong bóng ma tâm lý mà nên tìm cách thoát ra, giúp bản thân có cơ hội bước qua sự ám ảnh về không gian hẹp. Việc dũng cảm đối mặt, và nhắc nhở bản thân rằng bạn có thể vượt qua tình trạng tồi tệ có thể mang đến những hiệu quả tích cực.

Bạn cũng nên mở lòng và chia sẻ tình trạng của mình với người yêu, vợ chồng, cha mẹ, người thân, bạn bè, hay bất cứ ai mà bạn tin tưởng. Việc chia sẻ có thể giúp những ám ảnh và nỗi sợ của bạn vơi đi. Bạn cũng có thể nhờ họ cùng đến những buổi trị liệu tâm lý để giúp bản thân bình tĩnh hơn. Cần nhớ rằng, trốn tránh nỗi sợ không phải là một giải pháp lâu dài. Bạn không thể tránh việc rơi vào những tình huống buộc phải vào thang máy, hoặc ngồi trong một căn phòng đóng kín.

Nếu rơi vào những trường hợp kể trên, có một số cách có thể giúp bạn đối phó với sự hoảng loạn. Đầu tiên hãy ổn định hơi thở, hít một hơi thật sâu và đếm tới ba rồi từ từ thở ra. Lặp lại hành động này nhiều lần cho đến khi hơi thở của bạn dần bình ổn. Ngoài ra để ổn định tinh thần, hãy chuyển sự chú ý sang một điều khác như nói chuyện với người bên cạnh, hoặc nghĩ về một điều gì đó vui vẻ. Đừng để bản thân mãi chú ý đến không gian xung quanh.

Có lẽ bạn quan tâm:

• Trầm Cảm: Nguyên nhân, Biểu Hiện, Hướng điều trị hiệu quả
• Rối loạn lo âu lan tỏa (GAD): Triệu chứng, Chẩn đoán và Điều Trị
• Rối loạn lo âu ở trẻ: Nguyên nhân, Chẩn đoán và Hướng điều trị
• Thuốc chống trầm cảm và những điều cần thận trọng nên biết