Rối loạn lo âu bệnh tật: Dấu hiệu nhận biết và Phương pháp điều trị

Rối loạn lo âu bệnh tật được đặc trưng bởi cảm xúc lo lắng, ám ảnh thái quá về tình trạng sức khỏe, thường gặp ở người lớn tuổi. Người bệnh cho rằng mình đang mắc bệnh nghiêm trọng, thậm chí một cái hắt xì cũng có thể khiến họ nghi ngờ mình mắc ung thư phổi. Tình trạng này kéo dài gây ra rất nhiều ảnh hưởng nghiêm trọng đến thể chất, tinh thần và toàn bộ cuộc sống người bệnh.

Rối loạn lo âu bệnh tật là gì?

Bất cứ ai cũng luôn lo lắng cho tình trạng sức khỏe của bản thân, đây là một tâm lý vô cùng bình thường. Bởi có sức khỏe là có tất cả, làm gì cũng có hiệu suất tốt và dễ thành công hơn trong khi bệnh tật chỉ làm tốn kém về thời gian và tài chính, làm cơ thể đau đớn, mệt mỏi. Nhờ đó mà các ngành nghề liên quan đến chăm sóc sức khỏe y tế cũng đang phát triển mạnh mẽ vượt bậc.

Tuy nhiên ở những người mắc rối loạn lo âu bệnh tật, nỗi lo lắng về tình trạng sức khỏe được thể hiện bằng những cảm xúc thái quá, phi lý, những suy nghĩ ám ảnh không thể loại bỏ. Họ luôn cho rằng mình đang mắc một bệnh lý nguy hiểm nào đó chưa được tìm ra và không ngừng tìm kiếm các triệu chứng cơ thể để chứng minh điều này.

Rối loạn lo âu bệnh tật có tên gọi quốc tế là Illness anxiety disorder hoặc có thể sử dụng các thuật ngữ khác như Hypochondriasis/ Hypochondria. Trước đây hội chứng này được dùng với tên gọi bệnh tưởng hoặc chứng nghi bệnh, tuy nhiên sau đó được thay thế vì một vài ý kiến cho rằng các thuật ngữ này có hàm ý đáng sợ.

Bất cứ vấn đề bất thường của cơ thể, chẳng hạn như rụng tóc, hắt xì, ngứa ngáy cũng đều khiến người bệnh liên tưởng đến hàng loạt bệnh lý nghiêm trọng khác. Ngay cả khi đã đi khám bệnh nhưng cũng không làm những người này yên tâm hay tin tưởng. Họ không ngừng đến mọi bệnh viện để kiểm tra, thu thập các chứng cứ để chứng minh cơ thể mình không khỏe.

Illness anxiety disorder được phân loại thuộc nhóm rối loạn lo âu, xuất hiện ở 0.8 – 8.5% dân số Hoa Kỳ, thường bắt gặp ở người trưởng thành, chiếm tỷ lệ cao là những người lớn tuổi. Tình trạng này kéo dài có thể gây ra rất nhiều ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống, các mối quan hệ, công việc và cả thể chất, tinh thần của người bệnh.

Biểu hiện rối loạn lo âu bệnh tật

Các cảm xúc, phản ứng, hành vi của người bệnh về tình trạng sức khỏe của bản thân được biểu hiện một cách rõ ràng, quá mức so với người bình thường. Trạng thái căng thẳng, lo âu hay thậm chí là cảm giác đau đớn khó chịu ở một vị trí nào đó của người bệnh hoàn toàn là thật. Điều này càng khiến họ tin tưởng rằng mình đang mắc một bệnh lý trầm trọng nào đó mà bác sĩ chưa tìm ra.

Một số triệu chứng điển hình của rối loạn lo âu bệnh tật như:

• Dành sự quan tâm quá mức đến tình trạng sức khỏe của bản thân
• Thường trực sự lo lắng và bị ám ảnh bởi suy nghĩ mình đang mắc một bệnh lý nghiêm trọng nào đó, thậm chí là sắp chết
• Chú ý quá mức đến các vấn đề của sức khỏe, dù là chi tiết nhỏ nhất. Chẳng hạn chỉ cần một nốt mụn xuất hiện, da có vẻ sạm đi hay bị bầm tím trên da cũng khiến người bệnh vô cùng hốt hoảng
• Không ngừng kiểm tra cơ thể mỗi ngày để thu thập các bằng chứng chứng minh mình thật sự bị bệnh, chẳng hạn như đo huyết áp, đo nhịp tim
• Một vấn đề bất thường về sức khỏe cũng khiến người mắc rối loạn lo âu bệnh tật hoảng loạn, sợ rằng mình sắp chết. Chẳng hạn nếu bị ho họ có thể lo lắng mình mắc bệnh phổi, bị rụng tóc có thể cho rằng đó là dấu hiệu của ung thư
• Liên tục đến bệnh viện để kiểm tra, tuy nhiên không tin tưởng vào chẩn đoán của bác sĩ nếu nhận được kết quả sức khỏe bình thường. Họ cũng có thể đem theo các bằng chứng mình thu thập được để yêu cầu làm xét nghiệm chẩn đoán chuyên sâu hơn. Tuy nhiên một số người mắc Illness anxiety disorder cũng có xu hướng né tránh đến các cơ sở y tế vì lo lắng mình được chẩn đoán mắc bệnh nan y
• Né tránh đến nơi công cộng hoặc ra ngoài để ngăn chặn các yếu tố nguy cơ có thể khiến họ mắc bệnh
• Liên tục tìm kiếm các triệu chứng bất thường của cơ thể trên internet để biết mình liệu có mắc bệnh nan y không cũng là đặc điểm phổ biến của rối loạn lo âu bệnh tật
• Nỗi ám ảnh kéo dài dẫn tới người bệnh luôn trong trạng thái căng thẳng, mệt mỏi, ăn uống không ngon miệng và cản trở rất nhiều các hoạt động sinh hoạt thường ngày khác

Các triệu chứng không chỉ được biểu hiện về mặt tinh thần mà còn tác động đến cả thể chất, chẳng hạn như người bệnh có thể cảm thấy đau lưng, đau đầu, đau bụng, mệt mỏi, thay đổi các chỉ số huyết áp bất thường… Các triệu chứng này xuất phát từ chính sự căng thẳng, mệt mỏi kéo dài của người bệnh, không liên quan đến các bệnh lý nguy hiểm mà họ lầm tưởng.

Bên cạnh đó, rối loạn lo bệnh tật cũng có thể xuất hiện các triệu chứng nghiêm trọng hơn nếu mắc đồng thời với trầm cảm, rối loạn cưỡng chế hay rối loạn sợ hãi. Thống kê cũng cho thấy khoảng 60% bệnh nhân mắc đồng thời 2 rối loạn tâm thần cùng lúc, điều này làm trầm trọng hơn các phản ứng của người bệnh nên cần sớm phát hiện và điều trị.

Nguyên nhân rối loạn lo âu bệnh tật

Hiện nay các nghiên cứu vẫn chưa xác định được các nguyên nhân cụ thể hay cơ chế bệnh sinh của rối loạn lo âu bệnh tật mà chỉ xác định được một vài yếu tố nguy cơ có liên quan. Những phản ứng lo lắng thái quá về tình trạng sức khỏe ở Illness anxiety disorder có thể liên quan đến tiền sử sức khỏe, môi trường sống hoặc cũng có thể do thường xuyên tiếp xúc với nhiều thông tin tiêu cực về sức khỏe.

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc rối loạn lo âu bệnh tật bao gồm:

• Tiền sử bệnh lý: người từng mắc một bệnh lý nghiêm trọng nào đó phải điều trị kéo dài, chẳng hạn chấn thương hay các bệnh mãn tính có nguy cơ tái phát bất cứ lúc nào sẽ hình thành cơ chế nghi ngờ, không ngừng kiểm tra cơ thể mỗi ngày để bảo vệ sức khỏe. Nỗi ám ảnh với thời gian đau đớn, phải tiếp xúc với “mùi bệnh viện” mỗi ngày ở quá khứ khiến không ai là không lo lắng nếu trạng thái này lặp lại ở hiện tại.
• Tuổi tác: thống kê cho thấy tỷ lệ mắc rối loạn lo âu bệnh tật chủ yếu là người lớn tuổi. Càng gần giai đoạn “gần đất xa trời”, người ta càng cảm thấy tiếc nuối, lo lắng, sợ hãi hơn đặc biệt khi cơ thể xuất hiện các triệu chứng bất thường. Nỗi ám ảnh này không chỉ do tiếc nuối sự sống, muốn kéo dài thời gian mà còn là sự lo lắng về
• Di truyền: nếu trong gia đình có người mắc Illness anxiety disorder hay một dạng rối loạn lo âu, rối loạn tâm thần nào đó thì tỷ lệ mắc bệnh sẽ cao hơn
• Tính cách: một số chuyên gia cho biết, ở những người có tính cách hay lo âu, sợ hãi, lo xa hoặc có xu hướng đa nghi, cầu toàn quá mức cũng có nguy cơ mắc rối loạn lo âu bệnh tật
• Một số yếu tố khác: thường xuyên tiếp xúc với các nội dung, thông tin tiêu cực về bệnh tật, chẳng hạn như rụng tóc, bầm da là dấu hiệu của ung thư làm hình thành tâm lý ám ảnh, lo lắng; người đang sống trong khu vực có dịch bệnh hoành hành nên phải thường xuyên kiểm tra để phòng tránh nguy cơ mắc bệnh; người đang sống trong căng thẳng trong thời gian dài khiến tâm lý yếu và dễ bị ảnh hưởng hơn

Rối loạn lo âu bệnh tật có nguy hiểm không?

Tần suất và cường độ các triệu chứng rối loạn lo âu bệnh tật có thể tăng dần theo thời gian, ngày càng nghiêm trọng hơn. Bất cứ lúc nào người bệnh cũng kiểm tra các dấu hiệu bất thường  trên cơ thể mà không thể tập trung làm bất cứ việc nào khác. Kể cả thực hiện toàn bộ các xét nghiệm y tế để kiểm tra sức khỏe cũng không đủ để làm người bệnh yên tâm.

Illness anxiety disorder kéo dài có thể gây đau khổ về mặt tinh thần, thậm chí làm suy giảm về thể chất ( cho dù ban đầu không có tình trạng đó xuất hiện) cùng rất nhiều ảnh hưởng khác đến chất lượng cuộc sống của người bệnh. Chẳng hạn:

• Gia tăng nguy cơ mắc các vấn đề như rối loạn tiêu hóa, đau nửa đầu, huyết áp, bệnh tim mạch.. do thường xuyên sống trong trạng thái căng thẳng, chế độ sinh hoạt đảo lộn, kém khoa học
• Giảm chất lượng công việc hay học tập do chỉ nghĩ đến tình trạng sức khỏe, đi tìm bằng chứng về cơ thể bất ổn mà không thể tập trung làm bất cứ việc nào khác
• Người mắc chứng rối loạn lo âu bệnh tật sẽ tốn kém về thời gian và tiền bạc do không ngừng đến bệnh viện để kiểm tra sức khỏe. Thậm chí có những người đi khắp tất cả các bệnh viện trong khu vực, ngoài khu vực sinh sống chỉ để chứng minh nghi ngờ của mình là đúng
• Ảnh hưởng đến các mối quan hệ xung quanh do quá bận rộn lo cho sức khỏe của bản thân. Thậm chí nếu những người thân khuyên nhủ, trấn an nhưng người bệnh không hài lòng, kích động, làm nảy sinh những mâu thuẫn
• Rối loạn lo âu bệnh tật có thể làm trầm trọng thêm các bệnh lý hiện tại ( nếu có)
• Nỗi đau khổ, sợ hãi về bệnh tật cản trở người bệnh tham gia các hoạt động sinh hoạt thường ngày, người bệnh có xu hướng tự cô lập bản thân để tránh mọi nguy cơ bệnh tật dẫn tới gia tăng mắc các vấn đề tâm lý khác, chẳng hạn như trầm cảm

Hướng điều trị rối loạn lo âu bệnh tật

Rối loạn lo âu bệnh tật đã được đề cập trong Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần (DSM -5) của Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ (APA) nên các chuyên gia, bác sĩ sẽ dựa vào các đặc điểm, biểu hiện đã được quy định để đưa ra chẩn đoán. Bên cạnh đó bác sĩ cũng có thể đưa ra một số yêu cầu thực hiện các xét nghiệm kiểm tra các chỉ số cơ thể, tiền sử bệnh lý để tránh nguy cơ nhầm lẫn với một số bệnh lý tương tự.

Nỗi lo âu, ám ảnh về tình trạng sức khỏe nếu kéo dài ít nhất 6 tháng, có sự tiến triển nghiêm trọng hơn sẽ được chẩn đoán rối loạn lo âu bệnh tật. Hội chứng này có xu hướng kéo dài mãn tính nhưng vẫn có thể kiểm soát được nếu có hướng điều trị phù hợp. Tuy nhiên một số thống kê cho thấy, chỉ có khoảng 30% bệnh nhân phục hồi hoàn toàn sau điều trị.

Trị liệu tâm lý

Trị liệu tâm lý được cho là một trong những liệu pháp mang đến những phản hồi tích cực nhất với các bệnh nhân mắc rối loạn lo âu bệnh tật. Mục tiêu của tâm lý trị liệu là điều chỉnh những suy nghĩ lệch lạc, nghi hoặc phóng đại của bệnh nhân về tình trạng sức khỏe của bản thân trở nên phù hợp hơn. Liệu pháp này cũng giúp tinh thần bệnh nhân thoải mái, thư giãn, phục hồi dần chất lượng cuộc sống.

Theo các chuyên gia, phương pháp trị liệu hành vi nhận thức CBT có thể mang đến nhiều thay đổi tích cực nhất về mặt tâm lý, cảm xúc, hành vi cho Illness anxiety disorder. Bằng cách trò chuyện, nhà trị liệu sẽ giúp người bệnh tự đánh giá suy nghĩ của bản thân là đúng đắn hay sai lầm, từ đó dần tự thay đổi theo hướng tích cực hơn. Chuyên gia cũng hướng dẫn người bệnh cách đối với căng thẳng hiệu quả.

Các liệu pháp tâm lý còn hướng tới mục tiêu ngăn ngừa các triệu chứng tái phát, mang đến cuộc sống tích cực, lành mạnh, kiểm soát căng thẳng hiệu quả. Trong một vài trường hợp nặng, liệu pháp tiếp xúc có thể được chỉ định để cơ thể thích nghi dần với nỗi lo âu và giảm mức độ phản ứng thái quá trước những ám ảnh của bản thân.

Lộ trình trị liệu rối loạn lo âu bệnh tật có thể khác nhau, tùy theo tình trạng từng người. Nhà trị liệu cũng có thể xây dựng các buổi trị liệu nhóm cùng những người có cùng tình trạng để người bệnh có thể thoải mái chia sẻ và thư giãn hơn. Thực tế cho thấy trị liệu tâm lý mang đến rất nhiều lợi ích lâu dài cho Illness anxiety disorder.

Điều trị bằng thuốc

Thuốc không phải là biện pháp điều trị ưu tiên với rối loạn lo âu bệnh tật nhưng vẫn được bác sĩ chỉ định, đặc biệt với các trường hợp nặng. Chủ yếu là các nhóm thuốc an thần, thuốc chống trầm cảm, chất ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRIs) nhằm giảm các phản ứng căng thẳng, lo âu quá mức.

Tuy nhiên các nhóm thuốc này được đánh giá thường kèm theo nhiều phản ứng phụ tiêu cực, chẳng hạn mệt mỏi, choáng váng, buồn ngủ .. Điều này đôi khi làm trầm trọng hơn những nghi hoặc về sức khỏe của người bệnh. Do đó cần đảm bảo tuân thủ đúng liều lượng, theo dõi các phản ứng sau khi dùng thuốc để thông báo kịp thời với bác sĩ.

Chăm sóc và điều trị tại nhà

Muốn có sức khỏe tốt toàn diện thì cần phải có một chế độ sinh hoạt lành mạnh, tích cực, có dinh dưỡng hợp lý. Do đó các bác sĩ và chuyên gia luôn khuyến khích người bệnh cần điều chỉnh lại thói quen sinh hoạt để sớm vượt qua rối loạn lo âu bệnh tật. Điều trị tại nhà cũng là giai đoạn quan trọng để loại bỏ hoàn toàn nỗi lo âu, ngăn chặn nguy cơ các triệu chứng Illness anxiety disorder tái phát trở lại.

Các biện pháp giúp cải thiện các triệu chứng rối loạn lo âu bệnh tật có thể thực hiện duy trì tại nhà được bác sĩ khuyến khích bao gồm:

• Cân bằng thời gian làm việc và nghỉ ngơi, tránh để cơ thể rơi vào trạng thái tiêu cực, mệt mỏi quá mức
• Xây dựng và duy trì một lối sống lành mạnh, chẳng hạn ăn uống đúng giờ, ngủ đủ giấc, uống đủ nước, vận động hằng ngày – đây là các yếu tố quan trọng để bạn phòng tránh nguy cơ mắc rất nhiều bệnh tật khác
• Xây dựng chế độ dinh dưỡng cân bằng, phù hợp với nhu cầu cơ thể hiện tại. Nên ưu tiên bổ sung các nhóm thực phẩm lành mạnh, có nguồn gốc rõ ràng, các món ăn tự chế biến để đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm. Chẳng hạn các loại hạt, cá béo, trái cây, rau xanh được khuyến khích bổ sung nhiều hơn. Hạn chế các nhóm thực phẩm nhiều chất béo xấu, đồ ăn nhanh, đồ ăn đóng hộp vì làm gia tăng nguy cơ mắc nhiều bệnh lý khác
• Tập thể dục, yoga, dưỡng sinh cũng được đánh giá mang đến nhiều cải thiện tích cực cho các bệnh nhân rối loạn lo âu bệnh tật. Các bộ môn này vừa giúp tăng cường thể chất, khí huyết lưu thông vừa làm tăng cường sản xuất các hormone tích cực cần thiết cho tâm trạng để người bệnh cảm thấy thoải mái, tích cực hơn
• Tránh xa các thức uống có cồn, chất kích thích, chất gây nghiện như thuốc lá hay bia rượu
• Chắt lọc các thông tin tiếp cận hằng ngày trên phim ảnh, internet để không bị tiêm nhiễm những thông tin lệch lạc, phóng đại quá mức về sức khỏe. Quan tâm đến cơ thể, phòng tránh sức khỏe không phải là điều sai nhưng cần tìm kiếm thông tin từ những kênh chính thống để tránh bị nhiễu loạn, hiểu sai lệch và hình thành tâm lý lo âu thái quá
• Thư giãn tinh thần bằng những biện pháp đơn giản như đi dạo, tắm nước ấm, xông hơi với tinh dầu, đọc sách hay nghe nhạc. Thiền cũng là một trong những liệu pháp rất cần thiết cho người mắc rối loạn lo âu bệnh tật để xoa dịu cảm giác lo âu, nâng cao chất lượng giấc ngủ, cân bằng tâm trí để nhìn nhận các vấn đề tích cực hơn
• Chia sẻ cảm xúc hay nỗi lo âu với những người xung quanh để được hỗ trợ khi cần thiết

Trong thời điểm mà dịch bệnh nghiêm trọng xuất hiện ngày càng nhiều, con người có lối sống thiếu khoa học hơn thì nguy cơ rối loạn lo âu bệnh tật có xu hướng tăng cao hơn là điều hiển nhiên. Thực hiện một lối sống lành mạnh, đảm bảo dinh dưỡng hằng ngày, tránh xa những thứ độc hại, học cách thư giãn, đối phó với căng thẳng và duy trì thói quen khám bệnh định kỳ hằng năm sẽ giúp bạn phòng tránh nguy cơ Illness anxiety disorder hiệu quả nhất.

Có thể bạn quan tâm:

• Rối loạn lo âu ở trẻ: Nguyên nhân, Chẩn đoán và Hướng điều trị
• Hội chứng sợ không gian hẹp: Nguyên nhân, Biểu hiện và cách khắc phục
• Rối loạn lo âu lan toả (GAD): Triệu chứng, Chẩn đoán và Điều Trị