Rối loạn thách thức chống đối là gì? Biểu hiện và Biện pháp can thiệp

Rối loạn thách thức chống đối ODD khiến người bệnh có những hành vi hung hăng, kích động, chống đối người khác. Nếu không có biện pháp cải thiện, người bệnh có thể có hành vi nguy hiểm, bốc đồng làm ảnh hưởng đến bản thân và những người xung quanh.

Rối loạn thách thức chống đối là gì?

Rối loạn thách thức chống đối (Oppositional Defiant Disorder – ODD) là một loại rối loạn hành vi thường gặp ở trẻ nhỏ, hoặc giai đoạn thanh thiếu niên.

Nguyên nhân gây ra rối loạn thách thức chống đối

Rối loạn thách thức chống đối (ODD) là một tình trạng phức tạp. Các nhà khoa học vẫn chưa thể xác định nguyên nhân chính xác gây ra tình trạng này. Tuy nhiên, một số yếu tố có thể kích phát ODD bao gồm:

• Yếu tố di truyền: Nhiều nghiên cứu cho thấy ODD thường xảy ra với những thanh viên trong gia đình. Có thể thấy yếu tố di truyền có liên quan nhất định đến bệnh.
• Môi trường gia đình: Gia đình bất ổn, bạo lực hoặc thiếu sự quan tâm, yêu thương có thể kích phát ODD. Trẻ em sống trong gia đình căng thẳng, xung đột hoặc bất hòa thường có nguy cơ cao phát triển bệnh.
• Thiếu hụt chất dẫn truyền não: Sự mất cân bằng của các hóa chất trong não như serotonin có thể góp phần vào hành vi chống đối và thách thức ở trẻ.
• Rối loạn tâm lý khác: Trẻ em mắc các rối loạn tâm lý khác như ADHD, rối loạn lo âu, rối loạn cảm xúc, hay rối loạn tâm thần khác cũng có nguy cơ cao phát triển ODD.
• Yếu tố môi trường: Trẻ bị hành hạ, bị bạo hành bằng lời nói hoặc hành vi, bị bắt nạt hoặc cô lập đều góp phần vào việc phát triển rối loạn thách thức chống đối.
• Sự chăm sóc và nuôi dưỡng: Việc nuôi dạy thiếu nhất quán, quá mềm mỏng hoặc quá khắc nghiệt cũng có thể là yếu tố gây ra ODD. Trẻ em không nhận được sự giáo dục đúng cách có thể phát triển hành vi chống đối.

Cần nhấn mạnh rằng, không phải tất cả trẻ em trải qua những yếu tố trên đều phát triển ODD. Những yếu tố kể trên kết hợp với đặc điểm cá nhân và hoàn cảnh cụ thể sẽ làm tăng khả năng mắc bệnh.

Triệu chứng của rối loạn thách thức chống đối

Rối loạn thách thức chống đối (ODD) được đặc trưng bởi hành vi chống đối, thách thức và ngang bướng. Người bệnh sẽ có những biểu hiện thường thấy như sau:

• Người bệnh khó kiểm soát cảm xúc, khó tập trung
• Dễ nổi giận hoặc cáu kỉnh hơn so với bạn bè cùng lứa tuổi.
• Dễ bị kích động, có hành vi bạo lực dù là với những kích thích rất nhỏ
• Thường xuyên tranh cãi với người lớn hoặc những người có quyền lực
• Không tuân thủ quy tắc. Họ cố ý làm trái những gì được yêu cầu, dù biết có thể gây phiền phức hoặc hậu quả xấu
• Thường có hành vi chọc tức, hoặc quấy rối người khác không rõ lý do
• Không thừa nhận, không chịu trách nhiệm cho hành vi sai trái của mình
• Luôn đổ lỗi cho người khác, nghĩ rằng mình không làm gì sai
• Đặc biệt nhạy cảm với việc bị từ chối hoặc thất bại.
• Có thái độ thù địch, chống đối, hung hăng đối với người lớn hoặc bạn bè.
• Do hành vi chống đối, người bệnh khó thành lập và duy trì mối quan hệ lành mạnh
• Có những hành vi cố ý phá hoại hoặc làm hại đến người khác hoặc tài sản của họ.
• Không thể làm việc nhóm, khó hợp tác với người khác vì không tuân thủ quy tắc, hướng dẫn

Những biểu hiện này có thể thay đổi tùy theo tình trang bệnh. Mức độ nghiêm trọng cũng khác nhau tùy vào từng trường hợp cụ thể. Càng để lâu, ảnh hưởng tiêu cực của những triệu chứng này càng nghiêm trọng.

Hậu quả của rối loạn thách thức chống đối

Rối loạn thách thức chống đối (ODD) không chỉ ảnh hưởng đến người bệnh, mà còn là những người xung quanh. Đặc biệt là trong các mối quan hệ gia đình và xã hội.

Trẻ mắc ODD gặp khó khăn trong việc xây dựng mối quan hệ lành mạnh. Họ thường dễ cáu kỉnh, nổi nóng, và không tuân thủ quy tắc. Điều này khiến không khí gia đình luôn căng thẳng, mệt mỏi.

Cha mẹ và anh chị em của bệnh nhân phải chịu đựng áp lực và stress đáng kể. Họ gặp khó khăn trong việc quản lý và hỗ trợ trẻ. Những mâu thuẫn gia đình có thể nảy sinh do bất đồng quan điểm trong việc giáo dục trẻ.

Ở trường học, trẻ mắc ODD có thể có hành vi bạo lực với thầy cô, bạn bè, và không tuân thủ kỷ luật. Hành vi này ảnh hưởng đến môi trường học tập chung và quan hệ với bạn bè và giáo viên.

Ngoài ra, hành vi chống đối và thách thức còn có nguy cơ phát triển thành các vấn đề tâm lý nghiêm trọng hơn. Người bệnh có thể tổn thương bản thân, tổn thươn người xung quanh, hoặc thôi thúc tự sát.

Hậu quả của rối loạn thách thức chống đối là rất nghiêm trọng. Vì thế, việc nhận diện sớm và can thiệp kịp thời là cần thiết để trẻ có một tương lai tốt đẹp hơn.

Chẩn đoán rối loạn thách thức chống đối

Để chẩn đoán rối loạn thách thức chống đối (ODD), các chuyên gia sẽ dựa trên một số tiêu chí cụ thể được đề cập rõ ràng trong phân loại DSM-5.

Tiêu chí đầu tiên là hành vi thách thức, chống đối phải kéo dài ít nhất 6 tháng. Những hành vi này bao gồm ít nhất bốn trong các biểu hiện sau:

• Thường xuyên tức giận và dễ nổi cáu.
• Thường xuyên tranh cãi với người lớn, hoặc những người có quyền lực.
• Thường xuyên chống đối hoặc từ chối tuân theo yêu cầu hoặc quy tắc.
• Cố ý làm phiền người khác.

Những tiêu chí tiếp theo bao gồm:

• Hành vi chống đối ảnh hưởng đáng kể đến hoạt động xã hội, học tập hoặc công việc.
• Hành vi chống đối là bất thường, không phù hợp với giai đoạn phát triển
• Hành vi thách thức không liên quan đến những rối loạn tâm thần khác. Ví dụ như: tâm thần phân liệt, rối loạn hành vi, rối loạn cảm xúc,…

Mức độ nghiêm trọng của ODD sẽ được xác định dựa trên số lượng và tần suất của các biểu hiện. Đồng thời, bác sĩ cũng xem xét mức độ ảnh hưởng của các hành vi trong cuộc sống.

Cách cải thiện rối loạn thách thức chống đối

Việc cải thiện rối loạn thách thức chống đối sẽ tùy vào tình trạng của từng người. Những liệu pháp thường được sử dụng bao gồm hóa dược trị liệu, tâm lý trị liệu, và những phương pháp cải thiện tại nhà.

1. Điều trị bằng thuốc

Điều trị bằng thuốc không phải là phương pháp điều trị chính. Thuốc được sử dụng để cải thiện một số triệu chứng bệnh hoặc các rối loạn đồng thời. Nhờ đó, bệnh nhân cảm thấy thoải mái, tỉnh táo, và bình tĩnh hơn.

Hiện tại, không có loại thuốc đặc trị cho ODD. Sử dụng thuốc cũng không giúp chữa dứt bệnh, mà mục tiêu là trị triệu chứng. Một số loại thuốc thường được dùng bao gồm:

• Methylphenidate (Ritalin) hoặc amphetamine (Adderall) có thể được sử dụng để điều trị ADHD. Thuốc giúp cải thiện sự chú ý và giảm hành vi bốc đồng.
• Thuốc chống trầm cảm
• Lithium hoặc các thuốc chống loạn thần nhẹ có thể giúp kiểm soát hành vi hung hăng hoặc thách thức

Việc sử dụng thuốc cần được theo dõi chặt chẽ để đánh giá hiệu quả và phản ứng phụ. Việc thay đổi liều lượng hoặc loại thuốc sẽ dựa trên phản ứng của trẻ.

2. Tâm lý trị liệu

Tâm lý trị liệu là liệu pháp điều trị chính cho rối loạn thách thức chống đối. Đặc biệt, liệu pháp nhận thức – hành vi (CBT) là liệu pháp được sửu dụng phổ biến để thay đổi suy nghĩ và hành vi người bệnh.

Liệu pháp nhận thức – hành vi tập trung vào việc giúp trẻ nhận biết và thay đổi các suy nghĩ, cảm xúc và hành vi tiêu cực. Trẻ học cách nhận diện suy nghĩ sai lệch, và thay thế chúng bằng những suy nghĩ tích cực.

Bên cạnh CBT, liệu pháp hành vi cũng được ứng dụng nhiều trong điều trị. Liệu pháp này giúp thay đổi hành vi không mong muốn thông qua khen thưởng và hình phạt.

Liệu pháp này giúp uốn nắn hành vi của trẻ. Khi làm đúng, trẻ sẽ được khen thưởng. Khi làm sai, trẻ phải nhận trừng phạt. Dần dần, trẻ nhận thức được đúng – sai trong hành vi của bản thân.

Để đảm bảo hiệu quả điều trị, gia đình nên đưa trẻ đến bệnh viện, hoặc trung tâm tư vấn tâm lý uy tín. Các chuyên gia được đào tạo bài bản sẽ lên phác đồ điều trị phù hợp với từng trẻ.

3. Liệu pháp điều trị tại nhà

Với những trẻ bị rối loạn thách thức chống đối, sự giúp đỡ từ gia đình cũng rất quan trọng để nâng cao kết quả điều trị. Gia đình nên hỗ trợ thêm tại nhà bằng những phương pháp sau:

• Cha mẹ xác định những quy tắc và giới hạn rõ ràng, nhất quán trong gia đình. Trẻ cần hiểu được những hành vi nào được chấp nhận, và những hành vi nào không.
• Khuyến khích hành vi tích cực thông qua hệ thống khen thưởng. Đồng thời, phụ huynh cần áp dụng các hình phạt nhất quán và công bằng cho hành vi không mong muốn.
• Kiên nhẫn lắng nghe suy nghĩ của trẻ. Nói chuyện với trẻ một cách bình tĩnh, không sử dụng ngôn từ tiêu cực
• Tạo môi trường gia đình hòa thuận, yêu thương để trẻ cảm nhận được tình cảm tích cực
• Giúp trẻ học cách nhận diện và xử lý cảm xúc một cách lành mạnh. Ví dũ như học cách thở sâu, đếm số hoặc sử dụng các kỹ thuật thư giãn.
• Dành thời gian chơi đùa, tâm sự và xây dựng mối quan hệ tích cực với trẻ
• Cha mẹ cũng cần học cách quản lý stress của bản thân để tránh việc truyền cảm xúc tiêu cực cho trẻ.
• Tất cả thành viên trong gia đình cần duy trì sự nhất quán trong cách tiếp cận và ứng xử với trẻ.

Rối loạn thách thức chống đối cần được phát hiện và điều trị sớm để giảm thiểu ảnh hưởn tiêu cực. Phát hiện càng sớm thì khả năng hồi phục của trẻ càng cao.

Có lẽ bạn quan tâm:

• Giải Mã Hội Chứng Rối Loạn Hỗn Hợp Hành Vi Và Cảm Xúc
• Rối loạn cảm xúc ở trẻ: Nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết và điều trị
• Các loại rối loạn cảm xúc phổ biến và cách phòng ngừa hiệu quả
• Thuốc chống loạn thần Olanzapine: Công dụng & Lưu ý khi dùng