Tăng động giảm chú ý (ADHD) là gì? Triệu chứng, cách điều trị bệnh

Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) là một chứng rối loạn với sự kết hợp của những hành vi hiếu động quá mức cùng với sự suy giảm về khả năng tập trung, chú ý. Căn bệnh này có thể khởi phát ở cả trẻ em và người lớn, đồng thời gây ra những cản trở đối với sức khỏe, chất lượng đời sống nếu không sớm được khắc phục hiệu quả. 

Tăng động giảm chú ý (ADHD) là gì?

Tăng động giảm chú ý hay còn có tên khoa học là attention deficit hyperactivity disorder, viết tắt là ADHD là một dạng rối loạn phát triển thần kinh phổ biến thường khởi phát nhiều ở trẻ em, tuy nhiên vẫn có không ít các trường hợp hình thành ở người trưởng thành. Phần lớn người bệnh sẽ có các biểu hiện tăng động, bốc đồng thái quá kèm với sự suy giảm nặng nề về khả năng chú ý, tập trung.

Trước đây, ADHD được gọi là rối loạn thiếu tập trung (ADD), sau nghiên cứu và tìm hiểu chuyên sâu đã đổi thành chứng rối loạn tăng động giảm chú ý và được sử dụng cho đến hiện nay. Các nhà khoa học cho biết rằng, hầu hết các trường hợp được chẩn đoán mắc bệnh ADHD đều có sự bất thường, khác biệt trong quá trình phát triển não bộ, từ đó gây ảnh hưởng đến khả năng chú ý, hoạt động tự chủ của con người.

Các biểu hiện của rối loạn tăng động giảm chú ý thường khởi phát rất sớm, chủ yếu là trước năm 7 tuổi gây nên nhiều cản trở đối với quá trình học tập, tạo dựng mối quan hệ và phát triển toàn diện của trẻ nhỏ. Dựa vào số liệu thống kê từ Viện Sức khỏe Tâm thần Quốc gia (NIMH – National Institute of Mental Health) thì chứng rối loạn này có ảnh hưởng từ 3 đến 5% trẻ mẫu giáo và những trẻ đang trong độ tuổi đến trường.

Các chuyên gia còn cho biết thêm, tỷ lệ mắc bệnh ở bé trai sẽ cao hơn gấp 2 -3 lần so với bé gái. Ngoài ra, ADHD được xem là một dạng rối loạn mãn tính, các biểu hiện của bệnh sẽ kéo dài dai dẳng cho đến khi trưởng thành hoặc thậm chí là cuối đời. Hiện nay, các biện pháp can thiệp chủ yếu sẽ hỗ trợ kiểm soát và làm thuyên giảm triệu chứng, hệ lụy của bệnh chứ không thể khắc phục triệt để chứng rối loạn tăng động giảm chú ý.

Triệu chứng của tăng động giảm chú ý

Nhìn chung, các biểu hiện của tăng động giảm chú ý sẽ có sự kết hợp của những hành vi bốc đồng, hiếu động quá mức cùng với sự không tập trung, suy giảm về khả năng chú ý, ghi nhớ. Mỗi người bệnh có thể tồn tại các triệu chứng khác nhau tùy vào mức độ nghiêm trọng của bệnh. Theo đó, các chuyên gia cũng sẽ chia ADHD thành 3 dạng cơ bản như sau:

• Chủ yếu là tăng động: Đối với các trường hợp này, bệnh nhân thường có nhiều các biểu hiện về tăng động, bốc đồng, khó khăn trong việc kiểm soát hành vi, luôn có nhu cầu được hoạt động.
• Chủ yếu là thiếu tập trung: Người bệnh thường sẽ khó duy trì sự tập trung, chú ý của bản thân, không thể lắng nghe và làm theo đúng hướng dẫn của người khác.
• Dạng kết hợp: Đây được xem là dạng tăng động giảm chú ý phổ biến nhất gây nên những cản trở về cả khả năng chú ý cùng với những hành vi hiếu động quá mức.

Cụ thể một số biểu hiện thường gặp giúp bạn nhận biết được tình trạng tăng động giảm chú ý như:

1. Triệu chứng tăng động, bốc đồng

Đây được xem là một trong các biểu hiện điển hình mà phần lớn những người mắc phải chứng ADHD đều gặp phải. Họ thường sẽ xuất hiện các hành vi bất thường như:

• Hoạt động liên tục, thường xuyên leo trèo, chạy nhảy, năng động một cách quá mức không biết mệt mỏi.
• Dư thừa năng lượng, khó khăn trong việc phải ngồi yên một chỗ.
• Khi bắt buộc phải giữ trật tự, họ thường cảm thấy lo lắng, căng thẳng, tay chân vặn vẹo, đứng ngồi không yên.
• Khó khăn trong việc tham gia các hoạt động cần sự yên lặng.
• Nói rất nhiều, nói nhanh, nói không ngừng nghỉ.
• Thường có xu hướng chen ngang vào lời nói của người khác, làm ngắt đoạn câu chuyện của những người xung quanh.
• Hay đưa ra câu trả lời trước khi đối phương đặt xong câu hỏi.
• Gặp khó khăn trong việc phải chờ đợi đến lượt.
• Hành động nguy hiểm, không nghĩ đến hoặc không nhận thức rõ về hậu quả.

2. Triệu chứng giảm chú ý

Bên cạnh các biểu hiện tăng động quá mức, người bệnh ADHD còn bị suy giảm nghiêm trọng về khả năng tập trung, chú ý, khó có thể đảm bảo tốt việc học tập, làm việc hàng ngày. Cụ thể một số triệu chứng điển hình như:

• Dễ bị phân tâm, xao nhãng bởi các tác động từ bên ngoài.
• Không chú ý nhiều vào các chi tiết, kể cả những thông tin quan trọng nên dễ có xu hướng mắc phải sai lầm hoặc làm việc không đúng trọng tâm.
• Khó khăn trong việc lắng nghe hướng dẫn của người khác và ít khi hoàn thành tốt các nhiệm vụ theo yêu cầu.
• Dễ mất tập trung, không thể chú ý vào bất kỳ vấn đề, công việc, hoạt động nào quá lâu, kể cả những việc bản thân yêu thích.
• Khó khăn trong việc tham gia vào các trò chơi, hoạt động đòi hỏi sự tập trung cao độ.
• Trí nhớ bị suy giảm, hay quên, hay lạc mất đồ đạc hoặc quên các cuộc hẹn quan trọng.
• Tâm trạng thay đổi bất thường, dễ trở nên cáu gắt, nóng giận, bốc đồng.
• Khả năng giao tiếp kém, gặp nhiều cản trở trong việc xây dựng và duy trì các mối quan hệ xã hội.

Nguyên nhân dẫn đến rối loạn tăng động giảm chú ý

Về nguyên nhân gây ra chứng rối loạn tăng động giảm chú ý hiện nay vẫn chưa được tìm hiểu và xác minh cụ thể. Theo đó, các nhà khoa học cũng đưa ra một số giả thuyết về các yếu tố nguy cơ có liên quan đến tình trạng này như:

• Do di truyền: Một số loại gen có khả năng tác động và làm ảnh hưởng đến nguy cơ phát triển chứng ADHD ở nhiều người. Theo đó, nếu người thân trong gia đình từng mắc phải căn bệnh này hoặc các dạng rối loạn phát triển có liên quan thì trẻ nhỏ sinh ra cũng có nhiều nguy cơ bị ảnh hưởng.
• Ảnh hưởng từ trong quá trình mang thai: Nếu trong thai kỳ, mẹ bầu có thói quen lạm dụng bia rượu, các chất kích thích thì trẻ sinh ra cũng có khả năng cao bị tăng động giảm chú ý. Ngoài ra, tình trạng sinh non, sinh thiếu tháng cũng được xem là yếu tố nguy cơ của bệnh.
• Tác động từ môi trường: Những đứa trẻ được sinh ra và lớn lên trong môi trường ô nhiễm, thường xuyên tiếp xúc với các chất độc hại, ví dụ như chì có trong sơn hoặc đường ống cũng sẽ dễ bị tăng động giảm chú ý hơn so với bình thường.
• Sự suy giảm dopamine: Đây là một loại chất hóa học bên trong não bộ nắm giữ chức năng truyền tín hiệu của các dây thần kinh, hỗ trợ kích hoạt các phản ứng cảm xúc. Nếu Dopamine bị suy giảm thì khả năng phát triển ADHD sẽ tăng cao. Theo đó, các nhà khoa học cũng nhận thấy sự khác biệt trong cấu trúc não bộ của người bệnh tăng động giảm chú ý, họ nhận thấy bệnh nhân có ít chất xám hơn so với bình thường.
• Tổn thương thực thể ở não bộ: Các tình trạng chấn thương đầu, nhiễm độc cũng có thể gây ra những bất thường về cảm xúc, hành vi của nhiều người.

ADHD có nguy hiểm không? Ảnh hưởng như thế nào?

Theo đánh giá của các chuyên gia thì tăng động giảm chú ý là một dạng rối loạn phát triển thần kinh nguy hiểm và có sự ảnh hưởng lớn đối với khả năng học tập, làm việc, sinh hoạt đời sống của từng bệnh nhân. Căn bệnh này khởi phát từ rất sớm và kéo dài cho đến tuổi trưởng thành khiến nhiều trẻ nhỏ khó có thể duy trì được khả năng học tập, từ đó trở nên yếu kém hơn so với các bạn cùng lứa tuổi.

Đặc biệt hơn, với biểu hiện đặc trưng là sự bốc đồng, tăng động quá mức khiến cho người bệnh không thể duy trì tốt các mối quan hệ, khả năng giao tiếp và tương tác xã hội cũng không được đảm bảo. Vì thế, chúng ta thường thấy người bệnh ADHD sẽ có xu hướng tách biệt, trở nên cô độc, đơn lẻ trong xã hội.

Cũng chính vì tình trạng này mà không ít các trường hợp tăng động giảm chú ý bị ảnh hưởng nghiêm trọng đến tinh thần. Họ khó khăn trong việc kiểm soát và bộc lộ cảm xúc của chính mình nên có nhiều nguy cơ khởi phát các rối loạn tâm thần nguy hiểm, phổ biến nhất là trầm cảm, rối loạn lo âu, rối loạn lưỡng cực, rối loạn cảm xúc,…

Ngoài ra, ADHD còn khiến cho bệnh nhân suy giảm nhận thức về các hành vi tiêu cực, bốc đồng của bản thân. Đặc biệt là trẻ nhỏ thường không ý thức rõ ràng về những hậu quả mà mình có thể gây ra. Họ có nhiều xu hướng thực hiện các hành vi tiêu cực, chống đối xã hội hoặc thậm chí là phạm pháp nếu không sớm được can thiệp hiệu quả.

Mặc dù các biểu hiện của tăng động giảm chú ý sẽ giảm dần theo thời gian, rất khó để chẩn đoán ADHD ở người trưởng thành nhưng các ảnh hưởng của nó đối với người bệnh là không hề nhỏ. Phần lớn các trường hợp mắc bệnh ở người lớn đều gặp khó khăn trong việc duy trì công việc, họ thường không đảm bảo hiệu suất, dễ gặp phải các sai lầm nên có nguy cơ thất nghiệp cao.

Đặc biệt hơn, một số trường hợp có khả năng lạm dụng các chất kích thích, chất gây nghiện độc hại, thực hiện các hành vi mất kiểm soát gây nguy hiểm đến bản thân và những người xung quanh. Chính vì thế, ADHD luôn được khuyến khích hỗ trợ can thiệp trong giai đoạn sớm để ngăn chặn sự ảnh hưởng của bệnh, hạn chế tối đa các hệ lụy, biến chứng nguy hiểm.

Chẩn đoán rối loạn tăng động giảm chú ý

Quá trình chẩn đoán tăng động giảm chú ý thường sẽ dựa vào tiêu chuẩn DSM-5. Một người được xem là mắc phải chứng ADHD cần phải có ít nhất 6 triệu chứng thuộc nhóm tăng động, giảm chú ý. Bên cạnh đó, những biểu hiện của bệnh cũng cần đáp ứng các yêu cầu sau:

• Xuất hiện thường xuyên và kéo dài tối thiểu 6 tháng
• Các biểu hiện của bệnh xuất hiện rõ ràng nhưng không tương đồng với lứa tuổi.
• Tăng động, giảm chú ý cần xảy ra trong ít nhất 2 môi trường khác nhau, ví dụ như ở trường học, ở nhà, nơi công cộng,…
• ADHD khởi phát sớm trước năm 12 tuổi, các biểu hiện có thể chưa quá rõ ràng, cụ thể.
• Triệu chứng của bệnh làm ảnh hưởng và cản trở đối với các sinh hoạt đời sống, học tập, làm việc.

Ngoài ra, người bệnh cũng sẽ được khai thác rõ về tiền sử bệnh lý cá nhân, gia đình, tiến hành một số xét nghiệm để loại bỏ các vấn đề sức khỏe liên quan khác. Quá trình chẩn đoán tăng động giảm chú ý cần được thực hiện kỹ lưỡng để đưa ra kết quả chuẩn xác, từ đó áp dụng tốt các biện pháp hỗ trợ can thiệp, khắc phục hiệu quả.

Cách điều trị tăng động giảm chú ý hiệu quả

Như đã chia sẻ, rối loạn tăng động giảm chú ý là tình trạng bệnh mãn tính và không thể điều trị tận gốc bệnh. Tuy nhiên, nếu có thể kịp thời phát hiện và can thiệp trong giai đoạn sớm thì tình trạng bệnh cũng sẽ dần được kiểm soát, giúp cho bệnh nhân ngăn chặn được các ảnh hưởng tiêu cực của bệnh, đồng thời nâng cao chất lượng đời sống lành mạnh, tích cực hơn.

Đối với các tình trạng ADHD khác nhau, bác sĩ chuyên khoa sẽ đưa ra phác đồ điều trị phù hợp với những liệu pháp can thiệp tốt nhất giúp mang đến hiệu quả cho từng bệnh nhân. Hiện nay, tâm lý trị liệu, sử dụng thuốc và một số phương pháp hỗ trợ khác tại nhà sẽ được kết hợp với nhau để ngăn chặn tốt những tác hại tiêu cực đến từ rối loạn tăng động giảm chú ý.

Dưới đây là thông tin chi tiết về từng phương pháp điều trị:

1. Trị liệu tâm lý

Trị liệu tâm lý là phương pháp luôn được ưu tiên áp dụng đối với hầu hết các bệnh nhân rối loạn tăng động giảm chú ý. Đây là phương pháp sử dụng ngôn ngữ giao tiếp để tương tác, điều chỉnh tốt về cảm xúc, suy nghĩ, nhận thức, hành vi của từng người bệnh, giúp họ dần nâng cao nhận thức về các triệu chứng sai lệch và thay đổi nó theo chiều hướng tích cực, lành mạnh hơn.

Đối với các tình trạng ADHD thì chuyên gia tâm lý thường sẽ lựa chọn liệu pháp hành vi và nhận thức (CBT) để giúp bệnh nhân điều chỉnh tốt các hành vi bốc đồng, tăng động quá mức và dần cải thiện về khả năng chú ý, tập trung. Ngoài ra, chuyên gia còn trang bị thêm một số kỹ năng thư giãn để người bệnh dần quản lý tốt cảm xúc của bản thân, hạn chế tối đa các biểu hiện nguy hiểm.

Quá trình trị liệu có thể được thực hiện theo cá nhân, theo nhóm hoặc theo gia đình. Ba mẹ và gia đình cũng là một trong các yếu tố góp phần quan trọng để giúp trẻ rèn luyện, nâng cao động lực cải thiện bản thân. Do đó, các chuyên gia luôn khuyến khích phụ huynh nên đồng hành cùng trẻ, tạo điều kiện, môi trường thuận lợi để trẻ rèn luyện, phát triển tốt hơn.

2. Dùng thuốc hỗ trợ

Hiện vẫn chưa có loại thuốc nào được công nhận về hiệu quả điều trị dứt điểm chứng tăng động giảm chú ý. Tuy nhiên, theo chia sẻ của các chuyên gia thì việc sử dụng một số loại thuốc hỗ trợ có khả năng làm thuyên giảm tốt các triệu chứng bất ổn của bệnh và giúp bệnh nhân duy trì được các sinh hoạt đời sống lành mạnh.

Đối với một số trường hợp nặng hoặc các triệu chứng ADHD trở nên nghiêm trọng, ảnh hưởng nguy hiểm thì việc dùng thuốc còn giúp ngăn chặn các nguy cơ gây hại cho người bệnh cùng những người xung quanh. Tuy nhiên, việc dùng thuốc cần phải có sự chỉ định và hướng dẫn cụ thể của bác sĩ chuyên khoa, bệnh nhân tuyệt đối không được tự ý mua thuốc về sử dụng hoặc thay đổi liều lượng, cách dùng để tránh gây nguy hiểm cho sức khỏe và cả tính mạng.

Hiện nay, hai loại thuốc chính được sử dụng để cải thiện tình trạng tăng động giảm chú ý là:

• Thuốc kích thích hệ thần kinh trung ương (CNS): Đây là loại thuốc được kê đơn phổ biến cho người bệnh ADHD. Nó được hoạt động bằng cách gia tăng lượng hóa chất bên trong não bộ, cụ thể là dopamine và norepinephrine.
• Thuốc không thích thích: Được hoạt động bằng cách gia tăng mức độ  norepinephrine bên trong bộ não.

Hoặc một số loại thuốc khác có thể được chỉ định hỗ trợ như:

• Thuốc hướng thần
• Thuốc chống trầm cảm cảm
• Thuốc an thần
• Thuốc chống lo âu

3. Các biện pháp can thiệp tại nhà

Nhiều người thường lầm tưởng đối với việc chỉ cần sử dụng thuốc và trị liệu tâm lý cho người bệnh tăng động giảm chú ý là có thể kiểm soát được tình trạng bệnh. Tuy nhiên, trong thực tế thì bệnh nhân cần phải được hỗ trợ phục hồi bằng nhiều biện pháp can thiệp khác nhau, trong đó có cả sự điều chỉnh về chế độ ăn uống, cách giáo dục, thư giãn ngay tại nhà.

Vì thế, để giúp tình trạng bệnh mau chóng được cải thiện tích cực, bệnh nhân cần lưu ý thực hiện thêm một số biện pháp hữu hiệu sau đây:

• Chú ý hơn đến việc thiết lập chế độ ăn uống hàng ngày, bổ sung đa dạng thực phẩm và cân bằng các chất dinh dưỡng lành mạnh. Người bệnh tuyệt đối không được lạm dụng các thực phẩm chế biến sẵn, đồ ăn chứa chất bảo quản, tạo màu độc hại. Ngược lại, hãy tăng cường bổ sung nhiều rau xanh, các loại hoa quả, thực phẩm tươi sống để có được sức khỏe tốt và ổn định.
• Duy trì chế độ tập luyện thể dục thể thao mỗi ngày. Lựa chọn các bộ môn phù hợp với sức khỏe của bản thân như yoga, thiền định, chạy bộ, đi bộ, bơi lội, tập gym, đánh cầu lông, thể dục nhịp điệu,…
• Nâng cao chất lượng giấc ngủ, cần duy trì thời gian ngủ đủ và ngủ sớm.
• Hạn chế các thói quen tiêu cực, đặc biệt là việc lạm dụng các thiết bị điện tử.
• Thiền chánh niệm là phương pháp luôn được khuyến khích áp dụng để giúp bệnh nhân tăng động giảm chú ý kiểm soát tốt về nhận thức, cảm xúc, suy nghĩ, hành vi của bản thân. Đồng thời đây cũng là một trong các cách an toàn giúp gia tăng sự tập trung, chú ý ở từng người bệnh.
• Trang bị cho bản thân những kỹ năng thư giãn lành mạnh như nghe nhạc, sử dụng tinh dầu thơm, chơi với thú cưng, massage cơ thể, hít thở sâu để ngăn chặn những hành vi bốc đồng, tăng động quá mức.
• Gia đình, người thân cần dành nhiều thời gian để chia sẻ, quan tâm và yêu thương bệnh nhân, giúp họ có thêm động lực để loại bỏ tốt các ảnh hưởng đến từ ADHD.

Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) là một dạng bệnh thường khởi phát ở trẻ em và kéo dài cho đến tuổi trưởng thành. Các triệu chứng của bệnh gây ảnh hưởng đến sức khỏe, đời sống của bệnh nhân nên cần được can thiệp, cải thiện trong giai đoạn sớm, giúp phòng tránh tốt các hệ lụy nguy hiểm có thể xảy ra.

Có thể bạn quan tâm:

• Trẻ bị tăng động giảm chú ý: Nguyên nhân, biểu hiện, cách điều trị
• Rối Loạn Tâm Lý là bệnh gì? Triệu chứng và phương pháp điều trị
• Rối Loạn Thần Kinh Chức Năng Là Gì? Nguyên nhân và hướng điều trị
• Rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt (hội chứng PMDD): Biểu hiện, điều trị