Sang chấn tâm lý tuổi dậy thì: Nguyên nhân, phương pháp điều trị

Tình trạng sang chấn tâm lý tuổi dậy thường xảy ra do các tác động tiêu cực từ cách dạy dỗ sai lầm của gia đình, những sự kiện gây chấn động, hoặc tác động từ những yếu tố xã hội. Trẻ ở độ tuổi dậy thì chưa có khả năng chống lại những cảm xúc tiêu cực, dẫn đến việc bị ảnh hưởng tâm lý nặng nề, và có những hành vi dại dột. Sang chấn tâm lý tuổi dậy thì có thể để lại vết thương suốt đời cho trẻ nếu không được can thiệp kịp thời.

Thế nào là sang chấn tâm lý tuổi dậy thì?

Tình trạng sang chấn tâm lý tuổi dậy thì là hậu quả của những sự kiện mang tính tiêu cực, làm ảnh hưởng đến thân thể, suy nghĩ, cảm xúc và hành vi của trẻ. Trẻ luôn chìm trong cảm giác lo lắng, căng thẳng, hoảng sợ, ám ảnh và sợ hãi cùng cực về việc bị đe dọa và xâm phạm thân thể, tính mạng. Nếu để tình trạng tiếp diễn, trẻ có thể có hành vi hủy hoại bản thân, thậm chí là tự sát vì muốn thoát khỏi đau khổ.

Những sự kiện mang tính tiêu cực có thể xảy ra bất cứ lúc nào. Chúng ta không thể dự đoán hay phòng tránh, mà buộc phải đối diện với chúng. Tuy nhiên, khả năng gánh chịu và vượt qua áp lực của trẻ trong độ tuổi thanh thiếu niên vẫn còn yếu kém, dẫn đến việc các em không thể đối diện với những cảm xúc tiêu cực kéo dài. Điều này gây ra những đả kích và chấn thương tâm lý nặng nề, khiến các em khó kiềm chế và điều khiển cảm xúc.

Giai đoạn dậy thì cũng là giai đoạn trẻ có những chuyển biến lớn về cả tâm lý và sinh lý. Hormone trong cơ thể đang trong quá trình phát triển hoàn thiện, và quá trình này sẽ gây ra những bất ổn nhất định đến tinh thần, cảm xúc và hành vi của trẻ. Do đó bất cứ tác động nào từ môi trường đều có thể gây nên những hậu quả nghiêm trọng. Có thể thấy, đây là lý do sang chấn tâm lý ở trẻ vị thành niên có tỷ lệ cao hơn nhiều so với những độ tuổi khác.

Sang chấn tâm lý không chỉ diễn ra khi trẻ trực tiếp đối mặt với những sự kiện nghiêm trọng, mà còn có thể là do trẻ tận mắt chứng kiến những cảnh tượng khủng khiếp, kinh hoàng xảy ra với người thân, bạn bè hoặc những người xung quanh. Có những trẻ ban đầu không có biểu hiện bất thường, nhưng những ám ảnh và cảm giác sợ hãi vẫn luôn tồn tại, khiến trẻ thường mơ thấy ác mộng sau khi sự kiện xảy ra một thời gian.

Như đã nói ở trên, trẻ vị thành niên không có khả năng đối mặt và giải quyết căng thẳng. Do đó sang chấn tâm lý tuổi dậy thì có thể khiến trẻ rơi vào cảm giác suy sụp, tuyệt vọng, thậm chí tìm đến cái chết nếu không được hỗ trợ kịp thời. Ngoài ra, sang chấn tâm lý còn có thể phát triển thành các chứng rối loạn tâm thần nghiêm trọng khác như trầm cảm, rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD), hoang tưởng bị hại, hoặc lạm dụng chất kích thích

Nguyên nhân gây ra sang chấn tâm lý tuổi dậy thì

Sang chấn tâm lý tuổi dậy thì xuất phát từ nhiều nguyên nhân, có thể là do thiên tai, tai nạn, thất bại trong cuộc sống, hoặc do trẻ chịu sự hành hạ về thể xác và tinh thần trong thời gian dài. Tình trạng thanh thiếu niên bị sang chấn tâm lý tuổi dậy thì là rất lớn, với nhiều mức độ từ nặng tới nhẹ. Nhiều nghiên cứu cho thấy, hơn 2/3 thanh thiếu niên đều chịu ít nhất một lần sang chấn tâm lý trước 16 tuổi.

Sang chấn tâm lý dạng cấp tính có thể kéo dài trong một thời gian ngắn, ví dụ như vài tuần hay vài tháng sau khi sự kiện trôi qua. Một số trường hợp có thể quay lại cuộc sống bình thường mà không cần trợ giúp y tế Nhưng với những chấn thương mãn tính, sức ảnh hưởng của chúng đến tâm lý của người bệnh là vô cùng nghiêm trọng. Dưới đây là một số nguyên nhân gây sang chấn tâm lý tuổi dậy thì thường gặp:

• Gia đình không hạnh phúc, cha mẹ thường xuyên đánh nhau, cãi nhau và có những hành vi bạo lực trước mặt trẻ. Hành động này gây ảnh hưởng tiêu cực đến tinh thần và quá trình phát triển nhân cách của trẻ, có thể khiến trẻ vị trong độ tuổi dậy thì hình thành tư tưởng bạo lực.
• Cha mẹ ly hôn, giành quyền nuôi con gay gắt, hoặc bỏ mặc con cho ông bà và họ hàng, không quan tâm đến con cái. Thái độ hờ hửng, vô trách nhiệm này để lại sang chấn tâm lý nặng nề cho trẻ, có thể ảnh hưởng đến cái nhìn nhận tình yêu và lập gia đình mai sau của trẻ.
• Trẻ tận mắt chứng kiến, hoặc trải qua những sự kiện bất ngờ như gia đình phá sản, nợ nần chồng chất, cha mẹ hay người thân qua đời, bị bắt cóc, bị hành hạ, tai nạn giao thông, bị thương tích nghiêm trọng nguy hiểm đến tính mạng, gặp gỡ thiên tai như động đất, lũ lụt, hỏa hoạn, hay phát hiện bản thân mắc bệnh hiểm nghèo.
• Cha mẹ có phương pháp giáo dục sai lầm, thường xuyên la mắng, hạ thấp, và so sánh trẻ với những người xung quanh mà không nhìn vào sự cố gắng của trẻ. Hành động này gây ra sang chấn tâm lý tuổi dậy thì, khiến trẻ cảm thấy tự ti, chán nản và có tâm lý buông xuôi vì cố gắng không được công nhận.
• Trẻ là nạn nhân của bạo lực học đường, bị bạn bè sỉ nhục, bắt nạt, đánh đập, cô lập và tẩy chay.
• Trẻ bị lạm dụng tình dục, cưỡng bức
• Trẻ có tuổi thơ bất hạnh, có những trải nghiệm không tốt trong thời thơ ấu, chịu nhiều sự bất công và tổn thương tâm lý nặng nề.
• Sang chấn tâm lý ở trẻ vị thành niên còn có thể bắt nguồn từ sự bất ổn trong cảm xúc và tâm lý. Giai đoạn này trẻ trở nên vô cùng nhạy cảm với những tác động từ môi trường. Thế nên bất cứ tác động nào cũng có thể khiến trẻ cảm thấy căng thẳng, sợ hãi và ám ảnh.
• Áp lực thành tích, áp lực học tập quá lớn khiến trẻ mệt mỏi và stress cùng cực. Việc không bảo trì được thành tích, hoặc gặp thất bại trong thi cử cũng có thể khiến trẻ cảm thấy thất vọng, tự ti, nghi ngờ về năng lực của bản thân dẫn đến tình trạng sang chấn tâm lý.
• Những trẻ có tính tình yếu đuối, nhạy cảm, quá để tâm đến những chuyện vụn vặt hay những lời nhận xét của người khác rất dễ bị những yếu tố bên ngoài chi phối, từ đó sinh ra những cảm xúc tiêu cực làm ảnh hưởng đến tâm trạng.
• Trẻ cũng có thể bị ảnh hưởng tâm lý khi nghe quá nhiều những câu chuyện tiêu cực về những vấn đề trong đời sống.

Trong hầu hết các trường hợp, tình trạng sang chấn tâm lý ở tuổi dậy thì xảy ra do tác động của nhiều yếu tố, thế nên rất khó để xác định chính xác đâu là nguyên nhân chính ảnh hưởng đến trạng thái tinh thần của trẻ. Cha mẹ hoặc những người xung quanh nên dành nhiều sự chú ý hơn đến trẻ để nhanh chóng phát hiện những điều bất thường, và có phương án phù hợp để giúp trẻ vượt qua ám ảnh.

Nhiều bậc cha mẹ xem thường những ảnh hưởng nghiêm trọng của sang chấn tâm lý đến trẻ ở độ tuổi dậy thì. Sau khi trải qua chấn thương, nhiều trẻ vẫn có thể sinh hoạt bình thường, không có dấu hiệu bất ổn tâm lý. Tuy nhiên, khi trẻ ở một mình trong phòng, trong khi ngủ, hoặc khi đối diện với những tác nhân gây kích thích, cảm xúc và hành vi của trẻ sẽ trở nên mất kiểm soát, gây hại cho chính bản thân trẻ, và cả những người xung quanh.

Cách nhận biết sang chấn tâm lý tuổi dậy thì

Biểu hiện của sang chấn tâm lý tuổi dậy thì có thể rõ ràng hoặc không rõ ràng, tùy vào mức độ ảnh hưởng mà trẻ phải chịu. Dưới đây là một số biểu hiện thường gặp của tình trạng sang chấn tâm lý ở những bạn trẻ đang ở lứa tuổi dậy thì. Nếu gia đình nhận thấy con cái có những biểu hiện dưới đây, thì nên đưa trẻ đến gặp bác sĩ tâm lý, hoặc những người có chuyên môn để được hướng dẫn xử lý.

• Trẻ thường xuyên có biểu hiện buồn chán, mệt mỏi, không có hứng thú với những điều xung quanh. Trẻ cũng sống khép kín hơn bằng cách nhốt mình trong phòng, ít quan tâm đến bố mẹ, trở nên lầm lí, ít nói, ít biểu lộ cảm xúc và suy nghĩ.
• Trẻ cảm thấy bi quan về tương lai, luôn thể hiện thái độ lo âu, sợ hãi, tuyệt vọng, stress, căng thẳng với những điều sắp xảy ra, và đôi khi nói về cái chết, về sự giải thoát.
• Trẻ né tránh tất cả những sự vật hay sự việc liên quan đến những sang chấn trong quá khứ. Trẻ cũng tìm mọi cách cắt ngang hoặc ngó lơ đi khi có ai đề cập đến những hình ảnh hay con người có liên quan đến chấn thương cũ.
• Trẻ thường rối loạn giấc ngủ, ngủ không sâu giấc do thường gặp ác mộng. Những ám ảnh trong quá khứ không ngừng hiện về trong mơ, ám ảnh tâm trí và khiến trẻ không thể ngủ được. Trẻ có thể la hét, mộng du, hay giật mình giữa đêm. Tình trạng khó ngủ kéo dài sẽ ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần.
• Nếu bị buộc phải tiếp xúc với hình ảnh, âm thanh hay con người có liên quan đến chấn thương tâm lý, trẻ sẽ có những phản ứng dữ dội nhằm thoát khỏi cảm giác hoảng sợ, đau khổ.
• Biểu hiện thường gặp của sang chấn tâm lý tuổi dậy thì là việc trẻ bị ám ảnh bởi những tổn thương trong quá khứ đến mức, những hình ảnh đó không ngừng lặp đi lặp lại một cách chân thực trong tâm trí của trẻ.
• Trẻ có thái độ rất tiêu cực với cuộc sống, không còn cảm thấy vui vẻ, hạnh phúc
• Cảm xúc của trẻ không ổn định, thường xuyên cảm thấy cáu gắt, phản ứng mạnh với một số yếu tố nhất định có thể gợi nên những ám ảnh trong quá khứ.
• Trí nhớ và khả năng giảm sút làm ảnh hưởng đến kết quả học tập, khiến thành tích của trẻ tuột dốc. Trẻ cũng không có hứng thú học hành hay tham gia vào các hoạt động đội nhóm.
• Trẻ có dấu hiệu giao du với người xấu, bị nhiễm thói hư tật xấu do bạn bè rủ rê, lôi kéo. Trẻ không tuân theo quy định của nhà trường và có hành vi chống đối thầy cô, gian lận trong thi cử, bỏ học, trốn học.

Những biểu hiện của sang chấn tâm lý nêu trên có nhiều điểm tương đồng với hành vi nổi loạn tuổi vị thành niên. Do đó nhiều phụ huynh bỏ qua những dấu hiệu bất ổn, liên tục la mắng và đánh con nhằm “uốn nắn” trẻ trở lại. Hành vi này chỉ khiến tình trạng của trẻ ngày càng nghiêm trọng hơn, và dẫn đến những hệ luỵ nghiêm trọng. Sang chấn tâm lý nếu không được can thiệp sớm sẽ gây ra những ảnh hưởng rất lớn đến trạng thái tinh thần và thể chất của trẻ.

Ảnh hưởng tiêu cực của sang chấn tâm lý đến trẻ

Những ảnh hưởng tiêu cực mà sang chấn tâm lý tuổi dậy thì mang đến là vô cùng lớn. Trẻ có một tuổi thơ bất hạnh, hoặc phải chứng kiến những sự kiện kinh hoàng xảy ra với chính bản thân và người nhà sẽ để lại những dấu ấn không thể mờ phai. Những nỗi đau này không ngừng ám ảnh, khiến trẻ cảm thấy mệt mỏi, tuyệt vọng, chán chường, và hoàn toàn mất hy vọng vào tương lai.

Nếu không được chữa trị tận gốc, những nỗi sợ và ám ảnh tâm lý sẽ không ngừng đeo bám, khiến cuộc sống của trẻ gặp nhiều khó khăn. Những trải nghiệm tiêu cực do bị bạo hành, lạm dụng có thể khiến trẻ có xu hướng bạo lực, dễ bị người xấu ụ dỗ và sa vào con đường sai trái. Ngoài ra, việc mất kiềm chế cảm xúc có thể làm nguyên nhân khiến trẻ có hành động bốc đồng, tổn thương thân thể hay tính mạng người khác.

Sang chấn tâm lý khiến trẻ mất kết nối với những người xung quanh, cảm thấy sợ hãi, ám ảnh và ngại giao tiếp. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến sinh hoạt hiện tại, mà cả chuyện học hành, làm việc, yêu đương, lập gia đình, và cả những mối quan hệ về sau của trẻ cũng bị ảnh hưởng. Kỹ năng giao tiếp kém khiến trẻ khó tìm việc, đánh mất nhiều cơ hội tốt, và khó hòa nhập hay giữ mối quan hệ tốt với bạn bè, đồng nghiệp.i.

Sang chấn tâm lý tuổi dậy thì ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống hiện tại và tương lai của trẻ. Nếu không có biện pháp can thiệp kịp thời, trẻ có thể có phát triển xu hướng bạo lực, tăng nguy cơ mắc các chứng rối loạn tâm thần, và có thể dẫn đến hành vi hủy hoại bản thân, tự sát để thoát khỏi ám ảnh trong quá khứ. Sang chấn tâm lý có thể mang đến nhiều hệ lụy nguy hiểm không thể đoán trước.

Cách cải thiện sang chấn tâm lý tuổi dậy thì

Tình trạng sang chấn tâm lý tuổi dậy thì kéo theo nhiều hệ lụy nguy hiểm cho sức khỏe tinh thần của trẻ. Đây là giai đoạn trẻ phải chịu nhiều tổn thương, rất cần sự giúp đỡ và đồng hành từ cha mẹ và những người có chuyên môn. Trẻ cũng cần có phương pháp điều trị thích hợp để nhanh chóng vượt qua những bóng ma, ám ảnh trong quá khứ, hướng đến tương lai với cái nhìn tích cực hơn.

Những ám ảnh trong quá khứ có thể hủy hoại tương lai của trẻ. Do đó điều trị càng sớm thì những tổn thương mà trẻ phải chịu sẽ càng thấp. Các phương pháp trị liệu tâm lý hiện nay hoàn toàn có thể giúp trẻ vượt qua sang chấn, mang đến hiệu quả tuyệt vời trong việc giúp trẻ đối diện với những ám ảnh trong quá khứ, hướng đến cuộc sống vui vẻ và tự tin hơn. Một số phương pháp được sử dụng bào gồm

1. Hóa dược trị liệu

Thực tế, thuốc sử dụng trong quá trình trị liệu chỉ giúp giảm thiểu những triệu chứng quá khích, những biểu hiện trầm cảm hay stress chứ không có tác dụng điều trị chấn thương tâm lý. Nếu trong quá trình trị liệu, bác sĩ nhận thấy trẻ có biểu hiện rối loạn tâm thần, mất kiểm soát cảm xúc, và không thể tiếp thu trị liệu thì việc sử dụng thuốc chống trầm cảm, thuốc an thần, thuốc chẹn beta,… sẽ được cân nhắc để giúp trẻ ổn định tinh thần.

Thuốc có tác dụng ngăn chặn những hành vi quá khích, tiêu cực, có nguy cơ tổn hại đến bản thân người bệnh và những người xung quanh. Tuy nhiên, quá trình sử dụng thuốc cần hết sức cẩn trọng, tuân thủ đúng lời dặn từ bác sĩ để hạn chế những ảnh hưởng xấu. Không phải ai cũng có tương tác tốt với thuốc, và mỗi người sẽ phù hợp với một loại thuốc nhất định. Do đó không được tự ý uống thuốc của người khác, hoặc tự ý đổi thuốc mà không có chỉ dẫn từ bác sĩ.

Thuốc chống trầm cảm tác động trực tiếp đến cơ thể, nên không tránh khỏi những tác dụng phụ không mong muốn. Trong quá trình sử dụng thuốc, người bệnh có thể phải đối mặt với những triệu chứng như đau đầu, nôn ói, chóng mặt, đổ mồi hôi, phát ban, bí tiểu, táo bón,… Nếu những triệu chứng này không nghiêm trọng hoặc nhanh chóng biến mất thì không cần để ý. Nhưng nếu có biểu hiện nghiêm trọng thì cần báo ngay cho bác sĩ để được hướng dẫn xử lý.

2. Tâm lý trị liệu

Tâm lý trị liệu sẽ là hình thức điều trị chính giúp các em vượt qua những ám ảnh đeo bám, thoát khỏi suy nghĩ tiêu cực, và thay đổi hành vi theo hướng tích cực. Phương pháp này muốn đạt đến hiệu quả thì gia đình cần đưa trẻ đến gặp bác sĩ, hoặc những trung tâm tư vấn tâm lý có uy tín. Tâm lý trị liệu cần được thực hiện bởi những người có chuyên môn và nhiều kinh nghiệm.

Tác dụng của tâm lý trị liệu là giúp người bệnh nhận thức được bất ổn của bản thân, chấp nhận và tiến hành điều trị, cải thiện tình hình. Thông qua những cuộc trò chuyện, bác sĩ hoặc những chuyên gia tâm lý có thể tìm hiểu được nguyên nhân gây sang chấn tâm lý tuổi dậy thì, thấu hiểu những đau khổ và mệt mỏi mà các em phải gánh chịu. Từ đó, các chuyên gia sẽ lên kế hoạch chi tiết giúp các em vượt qua giai đoạn khó khăn.

Hiện nay có hai liệu pháp tâm lý đang được ứng dụng rất nhiều trong điều trị tâm lý đó là liệu pháp nhận thức-hành vi và liệu pháp tiếp xúc. Cả hai liệu pháp này có thể kết hợp với nhau để tăng hiệu quả điều trị. Bằng cách giúp các em nhận ra những tổn thương, những ám ảnh, và cả những nỗi sợ đều đã trôi qua, các em có thể suy nghĩ theo hướng tích cực hơn, loại bỏ những cảm xúc tiêu cực, và phát triển khỏe mạnh hơn về tinh thần.

Ngoài việc điều trị tâm lý, các bác sĩ và chuyên gia còn giúp các em kiềm chế cảm xúc, vượt qua những suy nghĩ tiêu cực, và có kỹ năng cần thiết để nhanh chóng hòa nhập với xã hội. Các em cũng được hướng dẫn nhưng phương pháp thư giãn tại nhà hiệu quả, học cách vượt qua những khó khăn trong cuộc sống, và biết cách đối phó với những căng thẳng, sợ hãi khi đối diện với những sự cố không mong muốn.

Ngoài ra, gia đình và bạn bè xung quanh cũng có thể hỗ trợ trẻ vượt qua những tác động tiêu cực của sang chấn tâm lý tuổi dậy thì, bằng cách quan tâm nhiều hơn, chăm sóc nhiều hơn đến sức khỏe tinh thần của trẻ. Tình yêu thương, thấu hiểu, sự chia sẻ, và lời động viên từ cha mẹ, bạn bè có thể giúp trẻ nhanh chóng vượt qua những đau khổ và ám ảnh trong cuộc sống. Trẻ có thể suy nghĩ tích cực và cảm thấy vui vẻ hơn.

Sang chấn tâm lý tuổi dậy thì có thể ám ảnh trẻ đến suốt đời nếu không có biện pháp cải thiện và chữa trị một cách hợp lý. Chính vì thế việc phát hiện sớm và cải thiện sớm là vô cùng quan trọng. Sức khỏe tâm thần của trẻ trong độ tuổi dậy thì rất dễ bị ảnh hưởng bởi những yếu tố tiêu cực. Vì thế, hãy yêu thương và chăm sóc trẻ nhiều hơn để giúp trẻ có cuộc sống vui vẻ, khỏe mạnh, tránh xa những chấn thương tâm lý trong giai đoạn trưởng thành.

Có lẽ bạn quan tâm:

• Hội chứng tự ngược đãi bản thân: Dấu hiệu, chuẩn đoán và điều trị
• Bắt nạt qua mạng (Cyberbullying): Thực trạng đáng báo động
• Các loại rối loạn cảm xúc phổ biến và cách phòng ngừa hiệu quả
• Trầm cảm ở tuổi dậy thì: Nguyên nhân, cách can thiệp, phòng ngừa